کلمه “آنژیوگرافی” به معنی دیدن و تصویربرداری از عروق بدن است ( آنژیو=رگ ، گرافی=تصویربرداری ). بصورت رایج برای دیدن رگ های بدن از اشعه ایکس استفاده می شود. اشعه ایکس در عبور از بافتهای نرم بدن جذب نشده و به راحتی می تواند از بدن عبور کند. اگر در زمان عبور اشعه ایکس از رگ های بدن – یا اصولاً هر قسمتی از بدن – مادّه حاجب و جذب کننده اشعه ایکس به آن قسمت تزریق شود، اشعه ایکس در محل جذب شده و تصویر آن قسمت بصورت کنتراست با بافتهای اطراف در تصاویر رادیولوژی ظاهر خواهد شد. با استفاده از این روش می توان تصاویر داخل عروق بدن اعمّ از شریانها یا وریدها را با استفاده ماده حاجب رادیولوژی و با بکار بردن دستگاههای تولید کننده اشعه ایکس  بدست آورد و بیماریهای آنها از قبیل انسداد رگ یا پارگی آنها را مشاهده کرد. کاری که بصورت روتین با استفاده از دستگاه آنژیوگرافی انجام می پذیرد.

آنژیوگرافی چیست؟

در آنژیوگرافی روتین بیمار بر روی تخت دستگاه آنژیوگرافی قرار می گیرد. این تخت به گونه ای است که بسته به محل انجام آنژیوگرافی و عضوی از بدن که قرار است مورد تصویربرداری قرار گیرد، قابلیت چرخش و جابجایی دارد تا بتوان در پوزیشن های مناسب بهترین تصاویر را بدست آورد. بعد از تعیین پوزیشن و محل مناسب برای آنژیوگرافی مقدار مناسبی از مادّه حاجب رادیولوژی بصورت مایع به داخل رگهای مورد نظر تزریق می شود. در این روش تصویر کاملی از جریان خون داخل رگهای عضو مورد نظر مانند عروق قلب، مغز، دست، پا یا شکم با یک تصویربرداری بدست می آید و می توان بیماریهای عروقی مانند انسداد رگ یا وجود لخته در داخل رگ را به خوبی و با دقت بالا تشخیص داد. این تصاویر یا حتی فیلم تهیه شده از حرکت مادّه جاجب در داخل عروق بصورت دیجیتال قابل ذخیره سازی و انتقال است و می توان آن را از طریق نرم افزارهای ویدیویی یا تصویری مشاهده و آنالیز کرد.

در برخی از دستگاههای آنژیوگراف نرم افزارهایی وجود دارد که می توانند تصاویر پس زمینه عروق را حذف کنند و تصاویر بسیار واضح و شفاف از عروق بدن به ویژه در مناطق حساس مانند مغز و گردن ایجاد نمایند. به این مدل از تصاویر آنژیوگرافی اصطلاحاً  Digital Subtraction Angiography – DSA گفته می شود.

سی تی اسکن چیست؟

سی تی اسکن یک دستگاه رادیولوژی است که می تواند اشعه ایکس از خود صادر کند. البته همانگونه که اغلب افراد دستگاه سی تی اسکن را از نزدیک دیده اند یا تصویر آن را مشاهده کرده اند، در این دستگاه محفظه تولید اشعه بصورت گرد یا بیضی درست شده است و برای تصویبرداری بیمار باید بر روی تخت سی تی اسکن بخوابد و منطقه مورد نظر برای تصویربرداری در داخل قسمت گرد یا بیضی دستگاه قرار بگیرد.

در این روش از تصویربرداری قسمت تولید کننده – گانتری-  و دریافت کننده -دتکتور- اشعه ایکس بر روی یک حلقه دایره مانند در اطراف بدن فرد قرار دارند به همین دلیل تصاویر ایجاد شده از سی تی اسکن بصورت برش عرضی از بدن هستند و در حقیقت دستگاه در هر بار چرخش و تولید اشعه فقط قادر است یک برش به عرض تقریباً یک میلی متر از بدن بعنوان مثال مغز، قفسه سینه، قلب، ریه، شکم یا دست و پا را تولید نماید.

سی تی آنژیو چیست؟

در سی تی اسکن تصاویر تمام بافتهای داخل بدن بصورت یکدست و تیره ظاهر می شوند و نمی توان مابین فلب و عروق و سایر بافتهای بدن افتراق قایل شد. برای مشاهده عروق و حفرات داخل قلب لازم است همانند آنژیوگرافی روتین از مادّه حاجب رادیولوژی استفاده نمود. در این روش مقدار زیادی مادّه حاجب از طریق یکی از عروق دست به داخل حفرات بدن تزریق می شود و سپس به آن از چند ثانیه تا چند دقیقه فرصت داده می شود تا به عضو مورد نظر برای تصویربرداری مانند قلب یا مغز یا هر عضو دیگری برسد و در همان زمان تصاویر سی تی اسکن گرفته می شود.

این موضوع باعث می شود تا اشعه ایکس بوسیله مادّه حاجب جذب شده و تصاویر ایجاد شده سفید ظاهر شوند.

همانگونه که دیده می شود، تصاویر حاصل از سی تی آنژیو فقط یک برش و بصورت یک تصویر مقطعی از رگ یا حفرات بدن را نشان می دهد که برای دیدن حفرات و رگها مناسب نیست. از سوی دیگر قلب مداوماً در حال ضربان است و محل قلب و عروق آن مدام جابجا می شوند و این موضوع هم اجازه دیدن تصاویر واقعی را نمی دهد.

برای اصلاح این ایرادات از دو روش استفاده می شود:

اسکن مولتی دتکتور

در این روش تعداد لایه های تصویربرداری را افزایش می دهند. به این صورت که بجای یک دتکتور در دستگاه از چندین دتکتور در کنار هم استفاده می شود مانند دستگاههای 16، 64، 128 و حتی بیشتر که امروزه تا 512 اسلایس هم استفاده می شود. به این دستگاهها اصطلاحاً سی تی اسکن چند دتکتوری یا MDCT- Multi Detector CT گفته می شود. این تصاویر باهم می توانند اثرات حرکت قلب را خنثی نمایند. با این حال اگر تعداد ضربان قلب در زمان سی تی اسکن بیشتر از حد مجاز باشد، احتمال خطا افزایش می یابد.

بازسازی کامپیوتری

در این روش از کامپیوتر برای آنالیز و در کنار هم قرار دادن تصاویر سی تی اسکن استفاده می شود. به این صورت که گامپیوترهای قوی سی تی آنژیو می توانند از کنار هم قرار دادن مجازی تصاویر کنار هم یک تصویر طولی و حتی سه بعدی ایجاد نمایند و به این روش می توان طول رگ را مشاهده کرد و بیماریهای مختلف آن را تشخیص داد.

سی تی آنژیوگرافی در اصل بازسازی کامپیوتری تصاویر بدست آمده از سی تی اسکن عادی است و این بازسازی می تواند در پلن ها و در برش های مختلف تصویر خیلی خوب و قابل تفسیر از عروق و اعضای بدن ایجاد نماید.

مقایسه دو روش

این دو روش بسیار با هم مقایسه می شوند و برخی از افراد به دنبال پیشنهاد یکی از روش ها، روش جایگزین را هم پیشنهاد می کنند. بصورت کلّی افراد نوعی ترس و واهمه از انجام آنژیوگرافی دارند و دوست دارند با استفاده از روشهای کمتر تهاجمی کارشان انجام شود.

از نظر تکنیکی و فنّی عوامل دخیل در تستها شامل اشعه ایکس و مادّه حاجب رادیولوژی یکسان است لکن یکی با استفاده از دستگاه آنژیوگرافی انجام میشود و یکی با استفاده از دستگاه سی تی اسکن.

در آنژیوگرافی روتین ماده حاجب از طریق شریان یا ورید دست یا پا و با استفاده از لوله های باریکی بنام کاتتر صورت می گیرد و لازم است بیمار حداقل 6 ساعت تحت نظر باشد ولی در سی تی آنژیوگرافی بعد از انجام امکان ترک از رادیولوژی وجود دارد.

سی تی آنژیوگرافی می تواند علاوه از فضای داخل رگ، بافتهای اطراف رگ و دیواره رگ را هم می تواند نشان دهد در حالیکه در آنژیوگرافی روتین صرفاً فضای داخل رگ دیده می شود.

در سی تی آنژیوگرافی کلسیم جدار رگ هم دیده می شود که می تواند هم خوب باشد و هم بد. دیدن کلسیم می تواند نشان دهنده وسعت و شدّت گرفتاری عروق کرونری باشد و این می تواند در تعیین ریسک آینده کمک کننده باشد. از طرف دیگر کلسیم در سی تی روشن و شفاف دیده می شود و می تواند موجب افزایش تخمین تنگی عروق گردد. در سی تی آنژیوگرافی صرفاً تخمینی از انسداد رگ بدست می آید و این درصد از تنگی می تواند بیشتر از حد واقعی باشد.

در سی تی آنژیوگرافی امکان مداخله و باز کردن رگ وجود ندارد ولی در آنژیوگرافی امکان مداخله و باز کردن رگ هم وجود دارد. بنابراین در افرادی که احتمال بالایی برای انسداد عروق قلبی وجود دارد، بهتر است از آنژیوگرافی روتین استفاده شود. برعکس در افراد کم ریسک و افرادی که احتمال انسداد عروق قلب کم است، می توان از سی تی آنژیوگرافی استفاده کرد. گزارشات نرمال و سالم سی تی آنژیوگرافی بیشتر از گزارشات غیر سالم آن اهمیت دارد.